संस्कृतसाहित्ये
'पेरडी'
कविताप्रक्रिया
Dr.
Chilakamarthi Durgaprasada Rao
Centre
for Consciousness Studies,
Dayalbagh
Educational Institute,
Dayalbagh,
AGRA
+91-9897959425
आधुनिके
साहित्ये बह्व्य:
कविताप्रक्रिया:
सन्ति
|
तासु
प्रक्रियासु "पेरडी
"
नाम्नी
प्रक्रिया अन्यतमा|
वस्तुत:
एषा
प्रक्रिया आंग्लसाहित्यात्
आगता |
आंग्लभाषायां
'पेरडी'
इति
पदं paroidiaइति
ग्रीक् भाषापदात् उद्दृतम्
|
तस्य
अर्थस्तु तावदयम् |
Parody is a humorous imitation
of a serious writing. A parody follows the form of original, but
often it changes its sense, that making fun of the writer's
characteristics. (Sankaranarayana, English-English-Telugu Dictionary)
a humourous exhaggirated
imitation of an author, literary work style etc.
A feeble imitation.
कविगतहास्यरसप्रियत्वं,
आक्षेपस्वभाव:,
संघसंस्करणाभिलाष:
च
पेरडीकविताविर्भावस्य
मूलकारणानि |
तत्र
चमत्कारजनकत्वं तु मुख्यं
प्रयोजनम् |
एषा 'पेरडी
' नाम्नी
कविता सर्वास्वपि आधुनिकभाषासु
सुष्ठु उपलभ्यते |
संस्कृतसाहित्ये
अपि एषा प्रक्रिया कविभि:
स्वीक्रियते
पण्डितै:
आद्रियते
इति आश्चर्यजनक:
अयं
विषय:|
वॆदा:
पेरडीकवय:
वेदवचनान्यपि
न त्यक्तवन्त:
| स्वप्रक्रियायां
स्वीकृत्य अनुकृतवन्त:
,अन्यथा
कृतवन्त:
वा |केचन
भोजनप्रिया :
कवय :
वेदस्थं
चमकम् "
'इड्ली
'
च
मे 'उप्मा
'
च
मे 'पूरी
'
च
मे 'चपाती
'
च
मे "
इत्यादि
प्रकारेण अनुकृतवन्त :
|
उपनिषद:
कठोपनिषदीय:
आत्मस्वरूपनिरूपणपर:
एक:
श्लोक:
अस्ति |
यम:
आत्मस्वरूपं
समुपवर्णयन् नचिकेतसं वदति|
अणोरणीयान्महतो
महीया
नात्मास्य
जन्तोर्निहितो गुहायाम्
तमक्रतु:पश्यति
वीतशोको
धातुप्रसादान्महिमानमात्मन:
(२\२०)
अस्य
श्लोकस्य अर्थस्तु तावदयम्
|
आत्मा
अणोरपि सूक्ष्मतर:
| महत्परिमाणादपि
महत्तर:|
स च ब्रह्मादि
स्तम्बपर्यन्तस्य प्राणिजातस्य
हृदये स्थित:|
तमात्मानं
मनोनिग्रहयुक्त:
कामविरक्त:
च पुरुष:
साक्षात्कर्तुं
शक्नोति|
अमुं
तात्त्विकं श्लोकम् आधारीकृत्य
कश्चन कवि:
एकं मनोहरं
श्लोकं विरचितवान् |
अणोरणीयान्महतो
महीयान्
मध्य:
कुचौ
तत्र गतौ तरुण्या:
तदन्तराळे
प्रविलम्बमानं
यज्ञोपवीतं
परमं पवित्रम्
अस्य श्लोकस्य
सांदर्भिक:
अर्थ:
तावदयम्
| तथाहि
:- एका
तरुणी अस्ति तस्या:
मध्य:
अणोरपि
सूक्ष्मतर:
स्तनौ
तु महतोपि महीयांसौ |
तां
तरुणीं कश्चन वटु:
आलिंग्य
तिष्ठति |
तदा
तस्य यज्ञोपवीत:
तस्या
:
वक्षस्थलं
स्पृशति |
तत्
दृश्यं दूरत :
पश्यन्
हास्यप्रिय:,
कामुक:,
वाचाल
:
च
कश्चन कवि:
तथा
वर्णयति|
भगवद्गीता
भगवद्गीतायां
कर्मयोगे कश्चन श्लोक:
अस्ति
|-
संन्यास
:
कर्मयोगश्च
निश्रेयसकरावुभौ
तयोश्च
कर्मसन्यासात्कर्म योगो
विशिष्यते ||इति
||
अस्मिन्
श्लोके भगवता श्री कृष्णेन
कर्मकर्मसन्यासयोगयो :
मध्ये
विद्यमानो भेद :
कर्मसन्यासापेक्षया
कर्मयोगस्य वैशिष्ट्यं च
प्रतिपादितमस्ति |
अमुं
श्लोकमाधारीकृत्य केनचित्
हस्यप्रियेण चायपानाभिलाषिणा
प्रतिभावता च कविना एष श्लोक
: विरचित
: |
काफ़ीपानं
च टीपानं निश्रेयसकरे उभे |
काफ़ी
टीपानयोर्मध्ये टीपानं हि
विशिष्यते ||
काफ़ीपानं
टीपानं च उत्तेजकत्ववर्धने
उल्लासवर्धने च उपकुरुत:|
परन्तु
तयोर्मध्ये कस्य पानं क्षेमतरम्
इति शंकायां टीपानस्यैव
श्रेष्ठत्वं प्रतिपादितमत्र
| अत्र
टीपानीयादपि काफ़ीपानीयस्य
न्यूनत्वं केनचिदन्येन कविना
सयुक्तिकं समर्थितम् |
तथा हि
:-
कालकूटं च
दैत्यानां पीयूषं च दिवौकसाम्
उभौ
मिळित्वा मर्त्यानां काफ़ी
भूलोकवासिनाम् ||
अमृतमथनसमये
दैत्या:
कालकूटाभिदं
विषं प्राप्तवन्त:
| देवा:
पीयूषापरनामधेयम्
अमृतं प्राप्तवन्त:
| अत्र
निष्क्रियावतां मानवानां
कृते भगवता किं दत्तम् इति
चेदुच्यते |
देव:
कालकूटविषात्
' का'
इत्यक्षरं
, पीयूषात्
'पी'
इत्यक्षरं
च निष्कास्य '
काफ़ीं '
निर्माय
मानवेभ्यो दत्तवान् |
अत:
काफ़ीपानीये
अमृते विद्यमाना रुचि:
कालकूटॆ
विद्यमाना मादकशक्ति:
च स्त:
|
एवमेव
भगवद्गीतायाम् अन्योपि कश्चन
श्लोक:
अस्ति |
चतुर्विधा:
भजन्ते
मां जना:
सुकृतिनो
र्जुन!
आर्तो
जिज्ञासुरर्थार्थी ज्ञनी च
भरतर्षभ!
|| इति
||
श्रीकृष्ण:
गीतायाम्
अर्जुनं वदति हे अर्जुन!
मां सुकृतिन
एव भजन्ते |
तेषु
चत्वार:
भेदा:
वर्तन्ते
| केचन
आर्तिनिवारणार्थं माम्
आश्रयन्ति |
अन्ये
केचन तत्त्वज्ञानार्थं माम्
आश्रयन्ति |
अपरे
केचन मत्त:
किमपि
प्रयोजनम् आशंक्य भजन्ते |
इतरे च
केचन कॆवलाय आत्मज्ञानायैव
माम् आश्रितवन्त:
दृश्यन्ते
|
अमुं
श्लोकं मनसि निधाय प्रख्यातेन
कविना आचार्य पुल्लेल
श्रीरामचन्द्रुडुमहाभागेन
अधो निर्दिष्ट:
श्लोक:
विरचित:|
श्लोके
च अस्मिन् आधुनिकसमाजे
राजाश्रयकांक्षिणां जनानां
स्वरूपस्वभावादिकं सुनिपुणं
प्रदर्शितम् |
तथा हि
:-
चतुर्विधा
भजन्ते मां जना:
सुचतुरा
:
प्रभुं
कवय:
कार्यकर्तार:
कान्ता:
कार्याक्षमाश्च
ये ||
अत्र
ये ये जना:
राजानम्
आश्रित्य जीवनं यापयन्ति
तॆषां प्रस्ताव:
कृत:
| राजानं
कवय: भजन्ते
|कार्यकर्तार:
भजन्ते
| कान्ता:
भजन्ते
| कार्यनिर्वहणे
अदक्षा:
अपि राजानं
भजन्ते |
रामायणम्
इदानीं
रामायणं प्रविशाम:
| तत्रत्य:
अयं श्लोक:
सुप्रसिद्ध:|
नाहं
जानामि केयूरे नाहं जानामि
कुण्डले
नूपुरेत्वभिजानामि
नित्यं पादाभिवन्दनात् ||इति
||
लक्ष्मणेन
रामं प्रति प्रोक्तानि वचनानि
इमानि |
अस्य
अर्थस्तु – "
हे भ्रात:
! अहं
सीताया:
केयूरे
न जानामि |
कुण्डले
अपि न जानामि |
यत:
तेषामुपरि
मम दृष्टि:
कदापि न
आसीत् |
अहं प्रति
दिनं तस्या:
पादाभिवन्दनं
कुर्वन् आसम् |
अत:
अहं तस्या:
नूपुरे
सम्यक् जानामि "
इति |
लक्ष्मणसौशील्यद्योतक:
अयं
रमणीय:
श्लोक:|
अमुं
श्लोकमाधारीकृत्य आचार्य
पुल्ल्लेल श्रीरामचन्द्रुडु
महाभाग:
महान्
कवि:
कुहनाध्यापकानां
कार्याणि स्वभावं च सुनिपुणं
प्रदर्शितवान् |
"
नाहं
जानामि पाठ्यांशान्नाहं
जानामि पाठनं
जानामि
त्वधिकारस्थान्नित्यं
पादाभिवन्दनात् "
अस्य
श्लोकस्य अर्थस्तु तावदयम्
| अहं
पाठ्यग्रन्थान् न जानामि |
पाठनमपि
न जानामि |
अहम्
एकमेव कार्यं जानामि |
अधिकारपदे
स्थितानां सर्वेषां नमस्कृत्य
कालं यापयामि |
अत:
तान्
सर्वानहं सम्यक् जानामि |
|
रघुवंशमहाकाव्यम्
रघुवंशमहाकाव्ये
काळिदास:
रघुवंशराजानां
सद्गुणान् एवं वर्णयति |--
शैशवेभ्यस्त
विद्यानां यौवने विषयैषिणाम
वार्धके
मुनिवृत्तीनां योगेनान्ते
तनुत्यजाम् |
इति|
अस्य
श्लोकस्य सारांश:
तावदयम्
– “ रघुवंशीया:
महाराजा:
बाल्यावस्थायां
समस्ता:
विद्या:
सम्यक्
अधीतवन्त:|
यौवने
विषयसुखान् अनुभूतवन्त:
| वार्धक्ये
मुनिवृत्तिम् आश्रित्य कालस्य
सद्विनियॊगं कृतवन्त:
| तदनन्तरं
जीवनस्य चरमे वयसि योगमार्गेण
शरीरं परित्यक्तवन्त:”
इति|
अमुं
श्लोकम् अनुकृत्य प्रस्तुतसमाजे
कालस्य वृथा यापनं कुर्वतां
जनानां स्थितिं वर्णयति कश्चन
कवि:|
"शैशवे
ध्वस्तविद्यानां यौवने
विषयैषिणां
वार्धके
शनिवृत्तीनां रोगेणान्ते
तनुत्यजाम्"
प्रस्तुतसमाजे
प्रायश:
बाल्यदशायां
सर्वे ध्वस्तविद्या:|
यौवनदशायां
सुखलालसा:
| वार्धक्ये
शनि: इव
सर्वान् पीडयन्त:
चरमे वयसि
विविधै :
रोगै:
बाध्यमाना:
शरीरं
त्यक्तवन्त:
भवन्ति|
श्लोक:
अयं
प्रस्तुत समाजस्य वास्तविकीं
स्थितिं ननु प्रदर्शयति?
अन्यमेकं
श्लोकं पश्यन्तु |
कालॊ
वा कारणं राज्ञ:
राजा
कालस्य कारणं
इति
ते संशयो माभूद्राजा कालस्य
कारणम् |
द्वौ पुरुषौ
परस्परं विवादं कुरुत:|
एक:
वदति यत्
काल एव राज्ञ:
कारणं
भवति इति |
अपर :
वदति यत्
राजा एव कालस्य कारणं भवति
इति | अत्र
तयो:
कालराज्ञो:
मध्ये
क: बलवत्तर:
इति शंकायां
राजा एव कालस्य कारणं भवति
स: कालमपि
शासितुं प्रभवति इति सिद्धान्त:|
आस्तां
तावत् |
तदाधारीकृत्य
लिखितम् आक्षॆपगर्भितम् अमुं
हास्यरसात्मकं श्लोकं पश्यन्तु
|
कुक्कुट्या:
कारणं
वाण्डं कुक्कुटी वाण्डकारणं
इति
ते संशयो मा भूदुभयं तृप्तिकारणम्
|
द्वौ तार्किकौ
परस्परं विवादं कुरुत:
| एक:
वदति
कुक्कुटी अण्डस्य कारणं भवति
इति | अपर:
तस्य
अभिप्रायं निराकुर्वन् वदति
अण्ड: एव
कुक्कुट्या:
कारणं
भवति इति |
तयो:
विवादस्य
अन्त: एव
नोपलभ्यते |
कश्चन
अपर:
तयोर्विवादं
श्रुण्वन्नस्ति |
स:
तयो:
शुष्कतर्केण
कोपोद्रिक्त:
सन् तावुभौ
उद्दिश्य वदति |
हे मित्रे!
अण्डस्य
कारणं कुक्कुटी भवति वा उत
अण्ड एव कुक्कुट्या:
कारणं
भवति वा इति विचार:
अनावश्यक
: | कुत
इति चेत् उभयो:
अपि
कुक्कुटीकुक्कुटयो :
संयोग
एव मूलकारणं भवति |
उपसंहार:
प्रायश:
' पेरडी
' प्रक्रियायां
विरचिता:
सर्वेपि
श्लोका:
अज्ञातकर्तृका:
एव सन्ति
| तत्र
कारणद्वयं वर्तते |
प्रथमं
तु तेषां परिहासात्मकत्वं
द्वितीयं तु औचित्यराहित्यम्
| अत:
कवे:
नाम
गोपनीयमेव भवति सर्वत्र
सर्वदा |
ते यद्यपि
परिहासात्मकानि,
औचित्यविरहितानि,
अश्लीलात्मकानि
च भवन्ति तथापि विषयप्रतिपादने
कवे:
प्रतिभा
सर्वत्र दरीदृश्यते इति ते
आमोदयोग्या:
प्रशंसनीया:
च भवन्ति|
स्थालीपुलाकन्यायेन
कानिचन उदाहरणान्येव मया
अत्र स्वीकृतानि|
संस्कृतसाहित्ये
इतोपि बहूनि उदाहरणानि सन्ति
| व्यासविस्तरभिया
तानि सर्वाणि नात्र प्रदर्श्यन्ते
इत्यलमतिविस्तरॆण |
