దశావతార పరిశీలన డాక్టర్ . చిలకమర్తి దుర్గాప్రసాదరావు .

                                                                       దశావతార పరిశీలన

డాక్టర్ . చిలకమర్తి దుర్గాప్రసాదరావు .

 

భగవంతుడు విద్యుత్తు లాంటివాడు . అది సూటిగా ఎవరికీ ఉపయోగపడదు. అంతే కాకుండ అది ఉపయోగించుకోవాలని ఎవరు అనుకోకూడదు . ఎందుకంటే   దాన్ని ముట్టుకుంటే చచ్చిపోతాం కూడ. ఇక అవతార పురుషులు విద్యుదుపకరణాల వంటి వారు. ఏ విధంగా విద్యుత్తు తాను  కనిపించకుండానే రేడియో , టి.వి,  మొదలైన  అనేక సాధనాలద్వారా ప్రసరిస్తూ అందరికీ ఉపయోగ పడుతోందో, ఏ విధంగా ఆత్మ అని పిలవబడే చైతన్యశక్తి తాను కనిపించకుండానే ఇంద్రియాలద్వారా అనేకమైన పనులు చేసుకుంటూ పోతోందో,  అదే విధంగా భగవత్తత్వం  ఆయా కాలాల్లో అందరికీ ఉపయోగపడడం కోసం అనేక రూపాల్లో అవతరించడం మనం గమనిస్తాం . “పరిత్రాణాయ సాధూనాం వినాశాయ చ దుష్కృతామ్

ధర్మసంస్థాపనార్థాయ సంభవామి యుగే యుగే” అనే మాటల్లోని ఆంతర్యం కూడ ఇదే అనుకోవచ్చు . ఇక ఆ రేడియోలో కరెంటు వేరు , ఈ ఫ్యాను లో కరెంటు వేరు అని మనం అనలేం . ఒకే కరెంటుతో  అక్కడ రేడియో మొరుగుతోంది, ఇక్కడ ఫ్యాను తిరుగుతోంది .   అలాగే నేను ఎవర్ని చూస్తున్నానో, ఆయన తోనే మాట్లాడుతున్నాను అనే అనుభవాన్ని విశ్లేషిస్తే అక్కడ  చూసేది కన్ను, మాట్లాడేది నోరు . కన్ను జ్ఞానేంద్రియం , నోరు కర్మేంద్రియం . అవి వేర్వేరు, అవి చేసే పనులు కూడ వేర్వేరు . కానీ ఈ రెండు నేనుతో ముడిపడి ఉన్నాయి. కాబట్టి ఆ రెండు పనులు చేసేది ఒకటే . అలాగే అవతారాలు వాటి ప్రయోజనాలు వేరైనా అవి ధరించే భగవంతుడు ఒక్కడే అనేది అల్పజ్ఞానం కలవాడికి కూడ అర్థమయ్యే విషయమే.        

ఇక మన సంస్కృతిలో వివరించబడిన   దశావతారాలు జీవ పరిణామ, వికాసాలకు ప్రతీకలని   కొంతమంది భావిస్తున్నారు. . దశావతారాలు  మనకు తెలుసు.

మత్స్య: కూర్మో వరాహశ్చ నారసింహశ్చ వామన:

జామదగ్న్యశ్చ రామశ్చ కృష్ణో బుద్ధశ్చ  కల్కి చ 

 

1.          మత్స్యావతారం 2. కూర్మావతారం 3. వరాహావతారం 4. నారసింహావతారం 5. వామనావతారం 6. పరశురామావతారం 7. రామావతారం 8. కృష్ణావతారం

9. బుద్ధావతారం        10. కల్క్యవతారం .

అని పురాణాలు చెపుతున్నాయి. వాటి ప్రయోజనాలు కూడ చెప్పడం జరిగింది.

1. వేదానుద్ధరతే 2. జగన్నివహతే 3. భూగోళముద్బిభ్రతే

4. దైత్యం దారయతే 5. బలిం ఛలయతే  6. క్షత్రక్షయం కుర్వతే

7. పౌలస్త్యం జయతే 8. హలం కలయతే 9. కారుణ్యమాతన్వతే

10. మ్లేచ్ఛాన్ మూర్ఛయతే దశాకృతికృతే కృష్ణాయ తుభ్యం నమ:  

అని గీతగోవిందకారుడు కృష్ణస్తుతి చేస్తూ బలరాముని అవతార పురుషునిగా చెప్పేడు. 

 ఆ విషయం అలా ఉంచుదాం .

 ఇక సృష్టిలో ముందు “ఆప ఏవ ససర్జాదౌ”    అనే వైదిక వాక్యాన్ని బట్టి మొట్టమొదట నీరు పుట్టిందని భావించడంలో తప్పులేదు. ముందుగా ఆ నీటి నుంచి చేప పుట్టింది.  ఆ చేప క్రమక్రమంగా పరిణామక్రమంలో కూర్మం అయింది .  చేప కేవలం నీటిలోనే ఉండ గలదు. అది ఉభయ చరం amphibian గా పరిణమించింది .  అదే కూర్మావతారమై  (తాబేలు) ఐయుంటుంది. అది ఉభయచరం. అది నీటిలోను    బయట కూడ జీవిస్తుంది . కాలం గడిచే కొద్దీ  అది వరాహంగా పరిణమించింది. అది నాలుగు కాళ్ళతో కూడిన సంపూర్ణమైన జరాయుజం mammal. జరాయుజం అంటే గర్భాశయం నుంచి పుట్టినది .  ఆ తర్వాత నారసింహావతారం. ఇది  జంతువుకి మనిషికీ ఉండేటటువంటి మధ్యస్థితి. నారసింహావతారం సగం జంతువు, సగం మనిషి . ఆ తర్వాత వామనావతారం . ఇది ఒక పొట్టి మనిషికి ప్రతీక . దాని తర్వాత అవతారం పరశురామావతారం . పరశు అంటే గొడ్డలి . గొడ్డలితో జంతువులను వధించే ప్రాచీన ఆటవిక జాతి మానవులకు వర్తిస్తుందని కొందరు భావించారు.  తర్వాత అవతారం రామావతారం . అది ముందటి అవతారం  కంటే కొంచెం పరిణతి పొందింది. గొడ్డలితో జంతువులు వేటాడాలంటే మనిషి వాటి దగ్గరకు చేరాలి . అది ప్రమాదంతో కూడినది . కానీ బాణం కనిపెట్టడం చేత దూరం నుంచే జంతువులను వధించవచ్చు . ఆ విధంగా అది పరశురాముని  అవతారం కన్నా కొంచెం మేలైన అవతారం. రామావతారం బాణానికి ప్రతీక . ఇక తర్వాత అవతారం కృష్ణావతారం. ఇది  చక్రానికి ప్రతీక . మానవ నాగరికతలో   మానవ ప్రగతికి  చక్రం అనేటటు వంటిది కనిపెట్టడం ఒక పెద్ద మలుపు అని చెప్పక తప్పదు . చక్రం కనిపెట్టాకనే  మానవ వికాసం అంతులేనంత అధికంగా పెరిగింది. కృష్ణావతారం చక్రానికి ప్రతీక అని పెద్దలు  భావించారు. ఒకవేళ బలరామావతారం(హలాయుధుడు) తీసుకున్నా హలం అంటే నాగలి కాబట్టి  అది వ్యవసాయా విర్భావానికి చిహ్నం అనుకోవచ్చు . మానవ నాగరికతలో వ్యవసాయం ఒక మైలు రాయి . ఆ తర్వాత అవతారం బుద్ధావతారం . ఇది బుద్ధి వికాసానికి ఒక ప్రతీక . తర్వాత కల్కి అవతారం. ఇంత వరకు ఒక కొలికికి రాని అవతారం ఇది . దీని గురించి నాకు బొత్తిగా ఏమీ తెలియదు .

ఇక సాంకేతిక దృష్టి వేరు , మత విశ్వాసాలు వేరు . అంతేకాక ఎవరికీ ఏదీ చెప్పలేని పరిస్థితి నేటి సమాజంలో ఉంది . చెప్పడం కూడ అనవసరం , ఎందుకంటే  చెప్పినా ఎవరు నమ్మరు. ఉదాహరణకు చార్లెస్ డార్విన్ (1809- 1882)  మహాశయుని పరిణామ సిద్దాంతం ఉంది.    దాని ప్రకారం ఈ సృష్టి ఒక  పరిణామం . కాని యూదుల (క్రైస్తవమతానికి పూర్వం వారు) మత విశ్వాసం ప్రకారం ఈ సృష్టి ఆఱు రోజుల్లో జరిగిందని చెపుతారు . భగవంతుడు ఆఱు రోజుల్లోనే ఈ ప్రపంచాన్ని సృష్టించి ఏడవ రోజున విశ్రాంతి తీసుకున్నాడని  నమ్ముతారు . దీన్నే subbath-day అంటారు. అందుకే ఆదివారం ఏ పని చేయకూడదని సెలవు దినంగా ప్రకటించడం మనందరికి తెలిసిన విషయమే . కాని  ఈ నాటికీ  ఆ మతవిశ్వాసం వాళ్ళని వదలి పోలేదు. అమెరికాలోని కొన్ని విద్యాలయాల్లో  డార్విన్ పరిణామసిద్దాతవాదం సిలబస్సులో ఉంటుంది . కాని అది పాఠంగా చెప్పకూడదు . ఒకవేళ ఎవరైనా సాహసించి చెపితే యాజమాన్యం వాళ్ళని ఏమీ అనదు . ఆ రోజు వరకు ఇవ్వవలసిన జీతం ఇచ్చేసి వాళ్ళని ఉద్యోగంలోంచి తీసేస్తుంది. ఈ విధంగా మతం మతం లాగ, శాస్త్రం శాస్త్రం లాగ సాగుతున్నాయి . ఎవరి విశ్వాసాలు వారివి. కొంతమంది రెండు సమన్వయం చేసుకుంటారు. మరికొంతమంది దేనికదే నమ్ముతారు. ‘లోకో భిన్నరుచి:’  అన్నాడు కదా కాళిదాసు.      ఎవరి నమ్మకం వారిది . ఎవరినీ ఏమీ అనలేని పరిస్థితి నేటిది.   

                                                        <><><>

ఉపనిషత్తులు – మృత్యు తత్త్వ విశ్లేషణ మొదటి భాగం

 

ఉపనిషత్తులు – మృత్యు తత్త్వ విశ్లేషణ

మొదటి భాగం

డా. సిహెచ్. దుర్గా ప్రసాద రావు

dr.cdprao@gmail.com

 పుట్టిన ప్రతి జీవికి మరణం తప్పదని మనకు తెలిసినా చావు అంటే అందరికి ఎందుకో భయం .  చావు అనే మాట వినబడగానే అందరికి గుండె ఝల్లు మంటుంది . ఆ మాట అందరి హృదయాల్లోను ఎన్నో భయాందోళనలు రేకెత్తిస్తుంది. దానికి గల కారణాన్ని ఆలోచిస్తే మానవుడు మరణమే అన్నిటికి అంతం అని అనుకోవడమేనని   అనిపిస్తుంది. కాని వాస్తవం అందుకు భిన్నంగా ఉంది .  చైతన్య పరంగా మనం విశ్లేషిస్తే శరీరం, చైతన్యాన్ని కోల్పోవడమే మరణమని స్థూలంగా చెప్పవచ్చు. శరీరం చైతన్యాన్ని కోల్పోతే  జడపదార్థంగా మారిపోతుంది, మట్టితో సమానమై పోతుంది . ఇక ఒక విషయానికి సంబంధించిన భయం తొలగిపోవాలంటే ఆ విషయానికి సంబంధించిన సరైన అవగాహన కలిగి ఉండటం ఎంతైనా అవసరం .

మృత్యుతత్త్వాన్ని విశ్లేషించడంలో ఉపనిషత్తుల పాత్ర ఎంతో సమున్నతం గాను,  ప్రత్యేకమైనది గాను,  మరియు ఆకర్షణీయం గాను ఉంది .

వాటిలో కొన్ని ముఖ్యమైన అంశాలు మాత్రమే పరిశీలిద్దాము . ఇది  మరణించిన వ్యక్తి ఆత్మకు,  వారి  బంధువులకు ఎంతో ఓదార్పునిస్తుంది. వేదాంతము  అని మరో పేరుతో కూడ పిలువబడే ఉపనిషత్తులు వేదాలలోని ముగింపు భాగాలు. అంతము అంటే సారాంశ రూపము అని అర్థం . అవి వేదతత్త్వసారాంశరూపాలు .  అవి నిగూఢమైన స్వభావం కలిగి ఉండటం వలన  వ్యక్తిగత ఆత్మ మరియు పరమాత్మ మధ్య గల  వాస్తవిక సంబంధం, వాటి  యొక్క స్వభావం, ప్రపంచ స్వరూపం , జీవిత లక్ష్యం మొదలైన వాటితో వ్యవహరిస్తాయి. ‘ఉపనిషత్’ అనే పదం 'షద్' అనే ధాతువు మరియు ‘ఉప’ మరియు ‘ని’ అనే రెండు ఉప సర్గల నుండి ఉద్భవించింది. ఇవి అన్నీ కలిసి గురువు యొక్క సమీపంలో అధ్యయనం చేయ దగినవి;  బ్రహ్మజ్ఞానాన్ని అందించేవి, పుట్టుక, వృద్ధాప్యం, మరియు మరణం వలన కలిగే భయానికి సంబంధించిన  మనిషి యొక్క సహజమైన అజ్ఞానాన్ని నాశనం చేసి అతనికి  జ్ఞానోదయం కలిగించి  తద్ద్వారా  మోక్షానికి నడిపించేవి అని అర్థం . ఉపనిషత్తులు వేదజ్ఞానం యొక్క సారాంశం. తత్వశాస్త్రం,  అనుభవంతో మేళవించి  గత అనేక శతాబ్దాలుగా మానవ మనస్సును ప్రభావితం చేస్తున్నాయి, మానవత్వం నుండి దైవత్వానికి బంగారు బాటలు వేస్తున్నాయి,  మార్గం సుగమం చేస్తున్నాయి.

 వాటి ప్రకారం, మరణంతొ  ఒకరి ఉనికి పూర్తిగా నశించదు .

మన శాస్త్రాలు, ఒక తాత్విక మార్గాన్ని సూచిస్తూ, మరణానికి భయ పడవద్దని హెచ్చరిస్తున్నాయి. ఓ మూర్ఖుడా! నువ్వు మరణానికి ఎందుకు భయపడుతున్నావు? నువ్వు భయపడి నంత మాత్రాన  యముడు నిన్ను వదిలివేస్తాడని నువ్వు అనుకుంటున్నావా?  వదిలే ప్రసక్తి లేదు. కానీ అతను పుట్టని వానిని ఏమీ చెయ్య లేడని  ఖచ్చితంగా చెప్పవచ్చు. కాబట్టి, ఈ లోకంలో మళ్ళీ పుట్టకుండా ఉండటానికి ప్రయత్నించు అంటాయి .

 

మృత్యో:  బిభేషి కిం మూఢ! భీతం ముంచతి వై యమ:  

అజాతం నైవ గృహ్ణాతి కురు యత్నమజన్మని || 

ఇక్కడ ‘అజన్మని’ అంటే జన్మ రాహిత్యం అనే పదం మూడు అంశాలను కలిగి ఉంటుంది.

 1. మరణం యొక్క అనివార్య స్వభావాన్ని గ్రహించడం.

2. మరణం యొక్క స్వభావాన్ని సరిగ్గా అర్థం చేసుకోవడం.

3. ఆత్మ యొక్క శాశ్వతమైన ఉనికిపై నమ్మకం.

                                                         To be continued.........

 

NATURE OF CONSCIOUSNESS AS EXPLAINED IN MAHAVAKYAS

 

 NATURE OF CONSCIOUSNESS AS EXPLAINED IN MAHAVAKYAS

 Dr. Ch. Durga prasada rao

dr.cdprao@gmail.com

 

 The contribution of the Upanishads in revealing the nature of Consciousness is remarkable. The doctrine of Vedanta is a four-pillared edifice of which the four Mahavakyas of the Upanishads constitute the pillars. They explain the quintessence of vedanta by establishing the identity between individual self and Universal self and hence called Mahavakyas.  

 The first sentence, ‘Prajnanam Brahma' (3/1/3), means, ‘Consciousness is Brahman' ,  is from the Aitarey Upanishad of the Rigveda.  It defines Brahman, the ultimate reality as Pure Conscious ness. It further explains that consciousness is one without a second and there is nothing like It and other than it and   there is no any division within. By this it is evident that consciousness is one, undivided and all pervading.

 The second sentence “ Ayamatma Brahma “(2/5/19) which means, ' This individual self is Brahman’ is from The Mundaka Upanishad of Atharvaveda.  It establishes identity between Universal Consciousness (Brahman) and Inner self (Atman).

  The third sentence ' Tattvamasi ' (6/8/7) which means ‘Thou art That ' is from the Chandogyopanishad of Samaveda. It establishes one ness between Individual self with that of Universal self.

 The fourth 'Aham Brahmasmi ( 1/4/10) means, that ' I am Brahman ',  is an experience one attains on the realization of one's own nature i.e., Universal consciousness.

 Consciousness is a quality of something different from residing in the body. Since we experience our body, we, who recognize it must be different from our body; and this thing which cognizes this body of ours is self and consciousness is a quality of this self, rather it's nature.

 Generally, the life of every person reveals three states of consciousness. They are Waking, Dreaming and Deep sleep.  This is like a circle, and we are all wheeled from one state of Consciousness to another state of consciousness in a continuous series.  These three states are obvious and mundane. Behind these three states or rather above all these three states, is the real consciousness, the Turiya, the fourth of our nature. It is Truth, Reality and Bliss ( Sat, chit and Ananda).  Unlike the other three. it is supra - normal, beyond empirical determination, beyond the grasp of mind, unthinkable, indescribable and in essence it is the state of pure consciousness, and it can be realized   through the help of a Tattvadarshi Guru who makes us realize our nature by instructing the third sentence ‘Thou art That '. Then on contemplating the words of guru, one realizes his true nature and experiences the Bliss of It. The experience on the dawn of knowledge of supreme self is also described by the Upanishads. When one realizes that he is the supreme reality the fetters of the heart are broken, all doubts are solved (Mundaka Upanishad, II.2-8).

       In this paper the role played by the four Mahavakyas in the realization of higher consciousness is vividly sketched.

 

 

A Study of Ratnaprabha-Part-20

 

A Study of Ratnaprabha-Part-20

रत्नप्रभाविमर्शे चतुर्थोsध्याय:

{Ratnaprabhaa vimarsha}

Author: 

DR. CHILAKAMARTHI DURGA PRASADA RAO

गताङ्कादग्रे...

वेदान्ते – “जुष्टं यदा पश्यत्यन्यमीशमस्य महिमानमिति वीतशोक:” (मु.उ :-3-1-2)

इत्यत्र अन्यमिति विद्यमानत्वात् भिन्नात्मज्ञानात् परमात्मा भिन्न: इति ज्ञानादपि मुक्तिरिति भ्रम: संभवतीति भिन्नात्मशास्त्रस्य श्रवणेsपि मुमुक्षो: प्रवृत्ति: संभवेत् || अत: तत्परिहरणांशनियमविधिरेव || अद्वैतात्मपरवेदान्तविचार एव कर्तव्य: अर्थात् तत्र इतरनिवृत्त्यो: फलस्य संभवेन अप्राप्तांशपरिपूरणमेवास्य विधे: फलमित्याशय: || अत: सर्वथा अद्वैतपरवेदान्तश्रवणेनैव ब्रह्मसाक्षात्कार: संपाद्य: इति नियमविधिपक्षाs वलम्बिनामाशय:||

किञ्च गुरुमुखाधीनवेदान्तश्रवणादिव प्रज्ञासम्पन्नस्य, स्वयमेव गुरुनैरपेक्ष्येण वेदान्तविचारसंभवात् , तादृश ब्रह्मविचारादपि ब्रह्मज्ञानसंभवेन गुरुमुखाधीनवेदान्तश्रवण प्रवृत्ति: पाक्षिकी स्यादित्याशङ्का स्यात् तत: वेदान्तश्रवणं विधीयते || गुरुमुखाधीनवेदान्त श्रवणे क्रियमाणे नियमादृष्टं किंचिज्जायते ||   तेन ज्ञानोत्पत्तिप्रतिबन्धकनिवृत्तिर्भवति || प्रतिबन्धके निवर्त्यमाने ज्ञानोत्पत्ति: सुकरा, ततश्च मुक्ति: सुलभा || प्रज्ञावतां गुरुनैरपेक्ष्येण क्रियमाणवेदान्तविचारात्                       

   सत्तानिश्चयरूपब्रह्मज्ञानसंभवेsपि, अविद्यानिवर्तकब्रह्मसाक्षात्कारोत्पत्तिप्रतिबन्धक दुरितविशेषनिवर्तकाभावात् तत्र प्रतिबद्धं परोक्षज्ञानकल्पमवतिष्ठते इति नियमविधि वादिनामभिप्राय: ||     

   अत्र यद्यपि “ तद्विज्ञानार्थं स गुरुमेवाभिगच्छेत् समित्पाणि: श्रोत्रियं ब्रह्मनिष्ठम्”

इत्युक्त्या गुरुपसदनविधिनैव गुरुरहितविचार निवृत्तिसंभवात्, अर्थात् गुरुमुखत एव वेदान्तविचार: कर्तव्य: इत्यर्थलाभात् ‘श्रोतव्य: ’ इति नियमविधि: व्यर्थ: इत्याशङ्का न युक्ता || गुरुपसदनास्य श्रवणाङ्गतया विधीयमानत्वेन श्रवण विध्यभावे गुरुपसदनविधिरेव न संभवतीति गुरुपसदनविधिना श्रवणविधे: न वैफल्य शङ्कावकाश: || अथवा अद्वैतात्मपरान्ध्र भाषामयगीर्वाणभाषामयग्रन्थश्रवणे ब्रह्मसाक्षात्कारसाधनत्वभ्रान्त्या प्रवृत्तिसंभवेन उपनिशद्वाक्यश्रवणे प्रवृत्ति: पक्षिकी स्यादिति श्रोतव्य इति नियमविधि: स्वीक्रियते ||             

तत: अद्वितीयात्मपरोपनिषद्वाक्येनैव श्रवणं कर्तव्यं नाsन्यभाषाप्रबन्धादिभि: इति लभ्यते || 

आत्मा श्रोतव्य: इति मननादिवत् आत्मविषयकत्वेन निबध्यमानं श्रवणं आगमाचार्योपदेशजन्यात्मविज्ञानमेव न तात्पर्यविचाररुपम् || तथा च श्रवणस्य ज्ञानरुपत्वेन कर्तव्यत्वाsसंभवात् तत्र न कोsपि विधिरिति वाचस्पतिमिश्रा:, तदनुयायिनश्च || अत एव समन्वयाधिकरणे भाष्यकारै: आत्मज्ञाने विधिर्नास्तीति प्रतिपाद्य         

  “ किमर्थानि तर्हि आत्मा वा अरे द्रष्टव्य: इत्यादीनि विधिच्छायानि वचनानि” इत्याशङ्क्य “स्वाभाविकप्रवृत्ति विषयविमुखीकरणानीति ब्रूम: ” इति समाधितम् || अतश्च भाष्यकाराणामपि विध्यभावपक्ष: एव सम्मत: इति तेषामाशय:||

रत्नप्रभाकारैस्तु “श्रोतव्य:” इत्यत्र नियम विधिरेवाsङ्गीकृत: || तथा च “ स्वाध्यायोsध्येतव्य: (शतपथ.ब्रा.11.5.7) इति नित्याध्ययनविधिनाsधीतसाङ्गस्वाध्याये मुख्याधिकारिणि “ सोsन्वेष्टव्य: ( छा.उ -8-7-1) इत्यादि श्रवणविधि: स्पष्टमुपलभ्यते ||

तत्र मुमुक्षुणा अद्वैतात्मपरवेदान्तविचार: कर्तव्य: इत्यर्थो लभ्यते || अनेन नियमविधिना अर्थादेव भिन्नात्मशास्त्रप्रवृत्ति:, वैदिकानां पुराणादि प्राधान्यं वा निरस्यते इत्युक्तं रत्नप्रभायाम् || अतस्तेषां नियमविधावेव तात्पर्यमिति , अर्थादित्युक्तत्वा दितरनिवृत्तिरार्थिकफलमिति च ज्ञायते || एवमेव तत्र रत्नप्रभाकारै: “ येषां मते श्रवणे विधिर्णास्ति, तेषामविहितश्रवणेsधिकार्यादि निर्णयानपेक्षनात् सूत्रं व्यर्थमित्यापततीति दूषणप्रदर्शनेन विध्यभावपक्ष: तेषां सुतरामसम्मत: इति प्रतिभाति ||

अत्र रत्नप्रभां व्याकुर्वता पूर्णानन्देन एवं विवृतम् || तथाहि:- अमृतत्व कामेनाsद्वैतात्मविचार एव वेदान्तवाक्यै: कर्तव्य: इति रत्नप्रभावाक्ये एवकारस्यो भयत्रान्वय: || तथा च अमृतत्त्वकामेन, अद्वैतात्मविचार एव वेदान्तवाक्यैरेव कर्तव्य: || एवं च वेदान्तवाक्यैरेव विचार: इत्यनेन स्त्रीशूद्रादीनां पुराणादिश्रवणेन परोक्षमेव ज्ञानं जायते || तेन जन्मान्तरे वेदान्तश्रवने अधिकार: || अद्वैतात्मविचार एवेत्यनेन द्वैत शास्त्रविचारो निरस्यते || वेदान्तवाक्यैरेवेत्यनेन वैदिकानां पुराणादि प्राधान्यं निरस्यते (पूर्णानन्दीयम्- page-5)

|| रत्नप्रभां व्याकुर्वता अच्युतकृष्णानन्देन – यद्यपि अधिकारिण: पुराणादीनां प्राधान्यं निरस्तं तथापि सर्वात्मना तेषां विचारव्यावृत्ति: न कृता || “इतिहासपुराणाभ्यां वेदं समुपबृंहयेत्”   इति न्यायेन वेदान्तार्थज्ञानदार्ढ्याय आत्मतत्त्वपरमोक्ष धर्मभगवद्गीतादिविचारस्यावश्यकत्वादित्युक्तं तेन ( भागदीपिका -page-3) || स्यादेतत्  ||

अनुवर्तते ........    

                   

 

 

 

A Study of Ratnaprabha-Part-19

 

A Study of Ratnaprabha-Part-19

रत्नप्रभाविमर्शे चतुर्थोsध्याय:

{Ratnaprabhaa vimarsha}

Author:

DR. CHILAKAMARTHI DURGA PRASADA RAO,

Bhasha praveena , Vedanta vidya Praveena,

M A (Sanskrit), M A (Telugu), M A (Philosophy)

 & Ph D  (Sanskrit)

                         -: जिज्ञासधिकरणम् :-         

        जिज्ञासाशब्दघटितं , जिज्ञासाप्रतिज्ञापरं वा अधिकरणं जिज्ञासाधिकरणम् ||

भगवता बादरायणेन “ अथातो ब्रह्म जिज्ञासा”  इति सूत्रेण वेदान्तशास्त्रमारब्धम् ||

साधनचतुष्टयसंपत्त्यनन्तरं ब्रह्मज्ञानाय वेदान्तवाक्यविचार: कर्तव्य: इति सूत्र स्यापाततोsर्थ: || “तद्विजिज्ञासस्व” (तैत्तिरियोपनिशद 3/1/)

“आत्मा वा अरे द्रष्टव्य श्रोतव्यो मन्तव्यो निदिध्यासितव्य:” (बृ*उ-2-4-5)

इत्याद्या: सूत्रस्यास्य भूलभूता: श्रुतय: ||

आत्मब्रह्मणोरैक्यं तु “अयमात्मा ब्रह्म ” (बृ*उ-2-2-19) इत्यादि श्रुतिमूलकम् || तथा चात्मज्ञानमेव ब्रह्मज्ञानं तदेवानर्थनिबर्हणम्  “ऋते ज्ञानान्न मुक्ति:” इति श्रुते: || अत: नित्यफलेच्छुना ब्रह्मजिज्ञासा कर्तव्या इत्यर्थ: ||

अत्र जिज्ञासासूत्रमूलभूतश्रोतव्यश्रुतौ “ श्रोतव्य ” इत्यत्र विधिरस्ति वा न वा? विधिपक्षेsपि स किं स्वरुप: ? इति विषये शास्त्रकाराणां भिन्नाभिप्राया: वर्तन्ते इति तान् यथाशक्ति प्रदर्शयाम:||

श्रवणविधिनिरुपणम्

श्रोतव्य: इत्यत्र ‘श्रु’ धातु: , विध्यर्थको तव्यप्रत्यय: ||

तथा च श्रोतव्यश्रुतौ आत्मदर्शनमुद्दिश्य श्रवणादिकं विधीयते || श्रवणं नाम वेदान्तानाम् अद्वितीये ब्रह्मणि तात्पर्यावधारणानुकूला मानसी क्रिया ( वेदान्तपञ्चदशी-page 160) ||

मीमांसकमते विधि: त्रिविध: || 1. अपूर्वविधि: 2. नियमविधि 3. परिसंख्याविधिश्चेति ||

तदुक्तम् :-

विधिरत्यन्तमप्राप्तो नियम: पाक्षिके सति

तत्र चान्यत्र च प्राप्तो परिसंख्येति गीयते || इति  (तन्त्रवार्तिकम् -1-2-4)

तत्र प्रकटार्थविवरणकारा: अनुभूतिस्वरुपाचार्या: “श्रोतव्य” इत्यत्र अपूर्वविधिं कलयन्ति || 

यस्य यदर्थत्वं प्रमाणान्तरेनाप्राप्तं तस्य तदर्थत्वेन यो विधि: सोsपूर्वविधि: || यथा “यजेत स्वर्गकाम:” || अत्र स्वर्गाय यागो विधीयते इत्यर्थ: || अत्र यागस्य स्वर्गार्थत्वं न प्रमाणान्तरेण प्राप्तं किन्त्वनेनैवेति अयमपूर्वविधि:  (मीमांसान्यायप्रकाश: page-२०२)||

अत्र वेदान्ते “ तं त्वौपनिषदं पुरुषं पृच्छामि ” (बृ*उ-3-9-26) “नाsवेदविन्मनुते तं बृहन्तम्”  (तै*ब्रा-3-12-9) इत्यादिभि: वेदैकवेद्यत्वं परब्रह्मण: सिद्धम् || अतो मानान्तरावेद्यत्वस्या sपूर्वाख्य लिङ्गौचित्यबलाच्च श्रोतव्य: इत्यत्र अपूर्वविधिरङ्गीकार्य: इति तेषां मतम् ||

‘श्रोतव्य:’ इत्यत्र श्रवणविधिं परिसंख्या विधिरिति केचन मन्यन्ते ||

एकस्मिन् शेषिणि उभयोश्शेषयो: कर्तव्यत्वेन प्राप्तौ सत्यां शेषान्तरान्निवृत्तिफलको विधि: परिसंख्याविधि: || अथवा द्वयो: शेषिणो: एकस्य शेषस्य कर्तव्यत्वेन प्राप्तौ सत्यां शेष्यन्तरान्निवृत्तिफलको विधि: परिसंख्या विधि: || यथा अग्निचयने “ इमामगृभ्णन् रशनामृतस्य ” ((तै.स-5-12-1) || अत्र  “इमामगृभ्णन् रशनामृतस्य ” इति मन्त्र: रशनाप्रकाशनसामर्थ्यरूपलिङ्गात् गर्दभरशना ग्रहणे अश्वरशनाग्रहणे च पठितव्यत्वेन  प्राप्नोति || किन्तु “इत्यश्वाभिधानीमाधत्ते” इति विधिस्तु गर्दभरशनाग्रहणं निवर्तयति  अर्थात् गर्दभरशनाग्रहणकाले अयं मन्त्र: न वक्तव्य: इत्यर्थ: ||

अयञ्चाsपूर्वविधि न भवति प्राप्तत्वात् || नाsपि नियमविधि: रचनाप्रकाशनसामर्थ्यलिङ्ग वशात् उभयोरपि अश्वरसनागर्दभरसनाग्रहाणयो: मन्त्रस्य कर्तव्यत्वेन  प्राप्तत्वात् अप्राप्तांशपरिपूरणफलासंभवाच्च || परन्तु इतरनिवृत्तिफलकत्वेन परिसंख्याविधिरेव ||

           अत्र वेदान्ते “ तद्विज्ञानार्थं स गुरुमेवाभिगच्छेत् समित्पाणि: श्रोत्रियं ब्रह्मनिष्ठम् ”(मु.उ -1-2-12) इति श्रुतिबलेन ब्रह्मज्ञानार्थत्वेन श्रवणस्य प्राप्तत्वान्न तत्प्राप्ति फलक: || अत्र अप्राप्तांशपरिपूरणरूपस्य फलाभावाच्च नाsयमपूर्वविधि:, नाsपि नियम विधि: || परन्तु बह्मज्ञानार्थत्वेन भाषाप्रबन्धादीनां द्वैतशास्त्रस्य च साधनत्वेन प्राप्तौ तन्निवृत्तिफलक: ||           

केचन ‘श्रोतव्य’ इत्यत्र नियमविधिमभ्युप गच्छन्ति || यथा:- ‘व्रीहीनवहन्ति’ इत्यत्र तण्डुलनिष्पत्तिसाधनत्वेन नखाविदलनस्यापि     

प्राप्तवापि अवहननस्यैव विधानात् , अवहननेनैव तण्डुलो निष्पातव्य: इत्यर्थो लभ्यते || अत्राsस्य विधे: नखविदलनेन निवृत्तिर्वा अप्राप्तांशपरिपूरणं वा फलमिति संशये अप्राप्तांशपरिपूरणस्य विधेयावहनननिष्ठत्वेन  नखाविदलननिवृत्ते:

अविधेय नखाविदलनगतत्वेन संनिकृष्टत्वात् अप्राप्तांशपरिपूरणमेवास्य विधे: फलमिति तत्र सिद्धान्त: ||  अनुवर्तते ...