సంభాషణ సంస్కృతం-7

సంభాషణ సంస్కృతం-7

డాక్టర్ . చిలకమర్తి దుర్గాప్రసాద రావు

Lesson—7/1

క్రియాపదాల బహువచన రూపాలు

क्रियापदानां बहुवचनरूपाणि

(plural forms of verbs)

ప్రపంచంలోని భాషలన్నిటిలో ఏకవచనం బహువచనం ఈ రెండే ఉన్నాయి . కాని సంస్కృత భాషలో ద్వివచనం కూడ ఉంది .

బాలక: పఠతి                          బాలకౌ పఠత:                         బాలకా: పఠ౦తి

ప్రారంభదశలో ఈ ద్వివచనాన్ని  వదిలేద్దాం . తరువాత నేర్చుకోవచ్చు . ఒకవేళ మనం ద్వివచనం వాడవలసిన అవసరం వస్తే ద్వయం అనే పదం ఉపయోగించి  మరో విధంగా చెప్పుకోవచ్చు . ఉదా:- ఇద్దరు బాలురు చదువుతున్నారు అని చెప్పడానికి బాలకద్వయం పఠతి  అని ఏకవచనంతోనే సరిపెట్టవచ్చు .

Singular number                                       Plural number

        (स:) స: (అతడు )                                                   (ते) (తే) వారు

        (सा) సా (ఆమె)                                                  (ता: ) (తా: ) వారు

(बालक:) బాలక:(బాలుడు)                          (बालका: ) బాలకా: (బాలురు)

( बालिका )  బాలిక                                  ( बालिका: ) బాలికలు

( भवान् )    నీవు                                     (भवन्त:)=మీరు

(भवती )     నీవు                                                          ( भवत्य: ) మీరు

     |                                                                                   |

 1. पठति  పఠతి                                     पठन्ति ( పఠ౦తి)

2.लिखति  లిఖతి                                     लिखन्ति  లిఖంతి

3. क्रीडति క్రీడతి                                     क्रीडन्ति క్రీడ౦తి

4. पश्यति  పశ్యతి                                   पश्यन्ति పశ్యంతి

5. दर्शयति   దర్శయతి                              दर्शयन्ति దర్శయంతి

6. वदति   వదతి                                   वदन्ति వదంతి

7. गच्छति  గచ్ఛతి                                  गच्छन्ति గచ్ఛంతి

8. पिबति   పిబతి                                   पिबन्ति పిబంతి

9. पाययति  పాయయతి  (త్రాగించుట)                  पाययन्ति పాయయంతి

10. नृत्यति    నృత్యతి                              नृत्यन्ति (నృత్యంతి)

11. गायति   గాయతి                                                        गायन्ति గాయంతి

12. पृच्छति   పృచ్ఛతి                                    पृच्छन्ति పృచ్ఛంతి

13. नयति    నయతి                              नयन्ति నయంతి

14. आनयति  ఆనయతి                              आनयन्ति ఆనయంతి

15. पोषयति    పోషయతి                                पोषयन्ति పోషయంతి

16. मापयति   మాపయ౦తి                          मापयन्ति మాపయ౦తి

17. तोलयति  తోలయతి                             तोलयन्ति తోలయంతి

18. ज्ञापयति    జ్ఞాపయతి                           ज्ञापयन्ति జ్ఞాపయ౦తి

19. प्रक्षालयति   ప్రక్షాళయతి                          प्रक्षालयन्ति ప్రక్షాళయ౦తి

20. करोति       కరోతి                              कुर्वन्ति కుర్వంతి

21. ददाति       దదాతి                                ददति దదతి

22. पूजयति    పూజయతి                              पूजयन्ति పూజయ౦తి

 बालक: पठति (Boy is reading)             बालका:  पठन्ति (Boys are reading)

పైన పేర్కొన్న క్రియా పదాలను ఉపయోగించి వీలైనన్ని వాక్యాలు తయారు చెయ్యండి 

Lesson—7/2

दिनचर्या

ప్రతివారికీ ఉదయం నిద్రనుండి లేవగానే దినచర్య మొదలౌతుంది . ఉదాహరణకి ఒక వ్యక్తి దినచర్య ఎలా ఉంటుందో తెలుసుకుందాం . గంగాధర్ అని నా మిత్రుడొకడున్నాడు . అతని కొడుకు గౌతమ్.  అతని దినచర్య ఈ విధంగా ఉంటుంది .

n      गङ्गाधरस्य पुत्र: गौतम: (Gautama is the son of Gangadhar)

स: (He)

n      पञ्चवादने---उत्तिष्ठति (gets up at 5oclock 5 గంటలకు నిద్ర లేస్తాడు )

n      सार्धपञ्चवादने—दन्तधावन: करोति (brushes his teeth at 5.30 . ఐదున్నరకి  ముఖం కడుక్కు౦టాడు )

n      षड्वादने ---क्षीरं पिबति ( drinks milk at 6oclock ఆరుగంటలకు పాలు త్రాగుతాడు )

n      सार्ध षड्वादने --- व्यायामशालां गच्छति  (goes to gymnacium at 6.30 ఆరున్నరకు వ్యాయామశాలకు వెళ్ళును )

n      सप्तवादने – -- स्नानं करोति ( takes bath at 7 o clock ఏడింటికి స్నానం చేస్తాడు )

n      सार्धसप्तवादने ---पूजां करोति (worships God at 7.30 -ఏడున్నరకు పూజ చేసుకుంటాడు )

n      अष्टवादने --- अल्पाहारं स्वीकरोति ( eats breakfast at 8oclock-ఎనిమిదింటికి అల్పాహారం తింటాడు )

n      नववादने --- पुस्तकं पठति (reads book at 9oclock-తొమ్మిదింటికి పుస్తకం చదువుతాడు )

n      दशवादने ---पाठशालां गच्छति (goes to school at 10 o clock- పదింటికి బడికి వెడతాడు )

n      पञ्चवादने ---ग्रन्थालयं गच्छति( goes to library by 5o clock- ఐదింటికి లైబ్రరీకి వెడతాడు )

n      षड्वादने--- देवालयं गच्छति (goes to temple at 6 o clock (ఆరింటికి గుడికి వెడతాడు )

n      सप्तवादने गृहम् आगच्छति ( comes home by 7o clock ఏడింటికి ఇంటికొస్తాడు )

n      अष्टवादने पाठ्यपुस्तकानि पठति ( reads class books at 8oclock ఎనిమిదింటికి పుస్తకాలు చదువుతాడు )

n      दशवादने निद्रां गच्छति (goes to bed by 10 o clock-పది౦టికి పడుక్కు౦టాడు )

n      మీరు కూడ మీ దినచర్యను వివరిస్తూ పది వాక్యాలు సంస్కృతంలో చెప్పండి . తప్పులొస్తాయని సందేహించకండి .

Lesson 7/3.

संख्या – 11—50

గతం లో మనం ఒకటి నుంచి పది వఱకు నేర్చుకున్నాం . ఇప్పుడు పదకొండు నుంచి ఏబది వరకు అంకెలు ఎలా ఉంటాయో తెలుసు కుందాం

11- एकादश ఏకాదశ 12- द्वादश ద్వాదశ  13- त्रयोदश త్రయోదశ 14- चतुर्दश చరుర్దశ 15- पञ्चदश పంచదశ 16- षोडश షోడశ 17- सप्तदश సప్తదశ 18 -अष्टादश అష్టాదశ

19 -नवदश or एकोनविंशतिः నవదశ  (లేక) ఏకోనవింశతి: 20- विंशति: వింశతి:

21-एकविंशति: ఏక వింశతి: 22- द्वाविंशति: ద్వావింశతి:  23- त्रयो विंशतिः త్రయోవింశతి: 24 -चतुर्विंशति: చతుర్వింశతి: 25 - पञ्चविंशतिः పంచవింశతి: 26- षड्विंशति: షడ్వింశతి: 27- सप्तविंशतिः సప్తవింశతి: 28- अष्टाविंशतिः ఆష్టావింశతి: 29- नवविंशतिः నవవింశతి: 30 - त्रिंशत् త్రింశత్

31-एकत्रिंशत् ఏకత్రింశత్ 32- द्वात्रिंशत् ద్వాత్రింశత్ 33- त्रयस्त्रिंशत् త్రయస్త్రింశత్ 34 -चतुस्त्रिंशत् చతుస్త్రింశత్ 35- पञ्चत्रिंशत् పంచత్రింశత్ 36- षट्त्रिंशत् షట్త్రింశత్  37- सप्तत्रिंशत् సప్తత్రింశత్ 38- अष्टत्रिंशत् అష్టాత్రింశత్ 39 - नवत्रिंशत् నవత్రింశత్ 40 – चत्वारिंशत् చత్వారింశత్

41-एकचत्वारिंशत् ఏకచత్వారింశత్ 42 - द्विचत्वारिंशत् ద్విచత్వారింశత్ 43 - त्रिचत्वारिंशत्  త్రిచత్వారింశత్ 44 - शतुश्चत्वारिंशत् చతుశ్చత్వారింశత్

45- पञ्चचत्वारिंशत् పంచచత్వారింశత్ 46 - षट्चत्वारिंशत् షట్చత్వారింశత్ 47- सप्तचत्वारिंशत् సప్తచత్వారింశత్ 48- अष्टचत्वारिंशत् అష్టచత్వారింశత్

49- नवचत्वारिंशत् నవచత్వారింశత్ 50 – पञ्चाशत् పంచాశత్

Lesson-7-4

द्वितीया विभक्ति:

(Acquisitive case) ద్వితీయావిభక్తి

Normally in active voice object is in acquisitive case.

Subject-----object-------Verb

కర్తరి ప్రయోగం (active voice) లో కర్మ object ద్వితీయావిభక్తిలో ఉంటుంది.

ఈ విషయం మనం జాగ్రత్తగా గుర్తు పెట్టుకోవాలి   

बालक:------- पाठं/ पाठान् ------  पठति

   బాలుడు పాఠమును/పాఠములను చదువుతున్నాడు 

n      बालक: पाठं  पठति ( Boy is reading a lesson)

पाठं =lesson पाठान् = lessons

n      बालिका परीक्षां/ परीक्षा: लिखति ( Girl is writing an examination బాలిక పరీక్ష/పరీక్షలను  వ్రాయుచున్నది )

परीक्षा=(examination) परीक्षा:=(examinations)

n      राजा कविं /कवीन्  संमानयति ( king is honoring poet/poets రాజు కవిని/కవులను సన్మానించుచున్నాడు )

n      माता शिशुं / शिशून् पश्यति ( Mother is seeing her child/ children తల్లి బిడ్డను /బిడ్డలను చూచుచున్నది )

n      भक्त: देवालयं  गच्छति ( A devotee is going to temple భక్తుడు గుడికి వెళ్ళు చున్నాడు )

n      बालक: क्षीरं   पिबति ( Boy is drinking milk బాలుడు పాలు త్రాగుచున్నాడు )

n      अध्यापक: प्रश्नं पृच्छति ( Teacher is asking a question ఉపాధ్యాయుడు ప్రశ్న అడుగుతున్నాడు )

n      बालक: पुस्तकं/पुस्तकानि   नयति (Boy is taking book/booksబాలుడు పుస్తకం /పుస్తకాలు తీసికెళ్ళు చున్నాడు )

n      पिता वैद्यं आनयति ( Father is bring a doctor తండ్రి వైద్యుని తిసికొస్తున్నాడు)

n      माता पुत्रं प्रेषयति ( Mother is sending her son తల్లి కుమారుని పంపించు చున్నది)

Lesson-7/5

कृपया –ददातु (Request)

  ( కృపయా అనే పదం చేరిస్తే అది ప్రార్థన (request) - చేర్చకపోతే అది ఆజ్ఞ (order)

n      भवान् कृपया भवत: लेखनीं ददातु ( మీరు దయతో లేఖిని ఇవ్వండి- Please give your pen)

n      भवती कृपया मम पुस्तकं आनयतु (Please bring my book మీరు దయతో నా పుస్తకం తీసుకు రండి )

n      भवान् कृपया मम वचनं शृणोतु ( మీరు దయతో నా మాట వినండి  please listen to my word)

n      भवती कृपया पुस्तकं पठतु          ( దయచేసి పుస్తకం చదవండి please read the book )

n      कृपया गच्छतु                            (దయచేసి వెళ్ళండి please go)

n      कृपया खादतु                            (దయచేసి తినండి  Please eat)

n      कृपया पिबतु                             (దయచేసి త్రాగండి Please drink)

                                  ************

కంఠస్థ౦ చెయ్యవలసిన శ్లోకం -- 6

निन्दन्तु नीतिनिपुणा: यदि वा स्तुवन्तु

लक्ष्मीस्स्समाविशतु गच्छतु वा यथेष्टम्

अद्यैव वा मरणमस्तु युगान्तरे वा

न्याय्यात्पथ: प्रविचलन्ति पदं न धीरा: 

No matter, whether people who are experts in moral science may blame or praise,

Lakshmi , the Goddess of wealth may go or come as she wishes, and  death may happen either today or after the end of the Yuga ( in far off future) great people will never deviate a step from the right path.

నిందంతు నీతినిపుణా: యది వా స్తువంతు

లక్ష్మీ: సమావిశతు గచ్ఛతు వా యథేష్టం

అద్యైవ వా మరణమస్తు యుగాంతరే వా

న్యాయ్యాత్పథ: ప్రవిచలంతి పథం న ధీరా: 

(నీతిశతకం -భర్తృహరి:)

నీతిశాస్త్రకోవిదులైనవారు నిందించినా లేక స్తుతించినా; లక్ష్మి(సంపదలు) వరించినా లేక విడిచిపెట్టినా ఆ రోజే  మృత్యువు సంభవించినా లేదా  మరోయుగంలో సంభవించినా ధీరులైన వారు ఎట్టిపరిస్థితులలోను ధర్మమార్గం నుండి వైదొలగరు . ధర్మం తప్పరు అని సారాంశం