CONVERSATIONAL SANSKRIT-13 Dr. Durga Prasada Rao Chilakamarthi

 

CONVERSATIONAL SANSKRIT-13

Dr. Durga Prasada Rao Chilakamarthi

dr.cdprao@gmail.com

                                                  Lesson—13

 

Unit-1                                       एक: - एका - एकम्

 

There is a rule in Sanskrit language.  यल्लिङ्गं यद्वचनं या च विभक्ति: विषेष्यस्य तल्लिङ्गं तद्वचनं सा च विभक्ति: विशेषणस्यापि. The noun and adjectives are in the same number, same gender and same case correspondingly.  This rule is applicable to numerical words also from one to four numbers. In Sanskrit for 1,2,3,4 we can say   एकं (one), दवे (two), त्रीणि (three), चत्वारि (four) and they are different in three genders and from five they are common in all genders.  

      

 

पुंलिङ्ग:                                 स्त्रीलिङ्ग:                        नपुंसकलिङ्ग:

          एक:                                     एका                          एकम्

एक: बालक:                      एका बालिका                          एकं  पुस्तकम्

एक: वृक्ष:                             एका लता                         एकं   पुष्पम्

एक: चमस:                          एका दर्वी  (గరిటె)               एकं    पत्रम्

एक: पुरुष:                          एका महिला                       एकं मन्दिरम्

एक: समुद्र:                          एका नदी                          एकं सर:

द्वौ          --                             द्वे             --                         द्वे

द्वौ बालकौ                      द्वे बालिके                         द्वे पुस्तके

द्वौ वृक्षौ                           द्वे लते                             द्वे पत्रे

द्वौ पुरुषौ                       द्वे महिले                             द्वे वाहने

त्रय:                                         तिस्र:                                      त्रीणि                        

 

त्रय: बालका:                      तिस्र: - बालिका:                 त्रीणि पुस्तकानि

त्रय: वृक्षा:                       तिस्र: लता:                         त्रीणि पत्राणि

त्रय: क्रीडाकारा:              तिस्र: क्रीडाकारिण्य:               त्रीणि दिनानि

चत्वार:                                 चतस्र:                                    चत्वारि

चत्वार: पुरुषा:             चतस्र: महिला:                    चत्वारि फलानि

चत्वार: बालका:        चतस्र: बालिका:                   चत्वारि पुस्तकानि

SOME EXAMPLES:

1. एक: बालक: एका बालिका एकं पुस्तकं गृहीत्वा पठत:

One boy and one girl are reading by holding one book. 

2. द्वौ बालकौ द्वे बालिके द्वे कन्दुके गृहित्वा क्रीडन्ति

Two boys and two girls playing by holding two balls.  

3. त्रय: युवका:  तिस्र: युवतय: त्रीणि पुस्तकानि गृहित्वा पाठशालां गच्छन्ति

Three boys and three girls are going to school holding three books.

4. चत्वार: पुरुषा: चतस्र: महिला: चत्वारि फलानि स्वीकृत्य   देवालयं गच्छन्ति

Four men ang four women are going to temple holing four frits.

From five it is common for all genders

 

       पञ्च बालका: --                  पञ्च बालिका: -                                पञ्च फलानि .

 

      पञ्चबालका:   पञ्चबालिका: च पञ्चपुष्पै: देवं पूजयन्ति 

  Five boys and five girls are worshipping the God with five flowers.

 

Unit 2.                       भोजनसंबन्धिशब्दा:

1.  अन्नम् -rice 2. सूप: dai  3. सार: liquid item like sambar   4. शाक: curry  5. तक्रम् buttermilk  6. दधि curd  7. घृतम् ghee  8. अवलेह: pickle  9. क्वथितम् sambar  etc.

 

अहं भोजनप्रिय: || मम  माता अन्नं परिवेषयति || अनन्तरं सूपं परिवेषयति , तत: शाकं, ततोsनन्तरं , सारं , क्वथितं , मध्ये मध्ये यथावसरं घृतम् , अवलेहं, पेयजलं  च परिवेषयति ||  अन्तत: दधि परिवेषयति || भोजनानन्तरं तक्रम् अपि पानार्थं ददाति || I am a good eater I am fond of eating . My mother serves rice first, then supa, after that curry, and then ghee , pickle and enough water   then curd. After meal she gives butter milk to drink.  

    

Some edible food items.

1. |मुद्ग: = Green gram=  (मूंग) 2. माष:= Black gram=  (उड़द)  3. तुवरिदल: Red Gram=  (अरहर) 4. सर्षप:= Black mustered= (राई-सरसों) 5. मरीचकम् = Black pepper = (काली मिर्च) 6. धनीयक: = Coriander seeds=  (धनिया) 7. जीरक: =Cumin seeds = (जीरा) 8.हिंगु: Asafetida = (हिंग) 9.जातिकोश: Mace 10.एला= Cardamom  (इलायची) 11.  (मेंथी) Fenugreek 12. वरांग: Cinnamon  13. सर्ज: Pearl millet     14. जूर्ण: (Great millet  = 15. लशुनम्  (Garlic)16. पलाण्डु: (Onion) 17. घुसृणम् /काश्मिर्यम् (Saffron )18. भल्लातकी = Cashew nut ) 19. अर्द्रक:/शृंगबेर: (Ginger  

20.हरिद्र:(Turmeric) 21. आम्रार्द्रक: ( Mango ginger)  22. कटिज:/ शिखालु:  (Corn )23. कूष्माण्ड (Ash gourd) 24. जम्बू Jamun fruit ) 25. चणक: =Bengal gram  

26. दाडिमी= Pomegranate 27. सीताफलम् Custard apple) 28. रामाफलम् =Bullock’s heart 29. गोजिह्व: ( Lady’s finger)    30. पटोलिका Snake guard  31.कारवेल्लम्  (Bitter guard ) 32. कोशातकी (Ribbed guard  33. उर्वारुक Cucumber  34. कर्कारुक: /कालिंग: / कृष्णबीज: Watermelon  35. आलुक: /म्लेच्छ कन्द: Potato )36. वार्ताक: = Brinjal/egg plant . 37. बृहन्मरीच: /रक्तमरीच: Red pepper  38. कपित्थ: Elephant apple  39. कर्पूर: Camphor ) 40. गुग्गुल: =Guggul ) 

41. एरण्ड = Caster  42. तैलम् = oil 43. घृतम् = ghee  44. पनसफलम् = Jackfruit 45.तालफलम्= Toddy nut  46.शिग्रु: (Drumsticks) 47. कर्तारि: =Radish)  48. आमलक: Indian gooseberry   49. द्राक्षाफलम् Grapes ) 50.  खर्जूरं: Date fruit .    51. तिन्त्रिणीफलम् Tamarind 52. लवङ्ग: Cloves.

 

Unit-3      तृतीयाविभक्ति:   (Instrumental case)

 

Note: The main instrument used in every activity is expressed through तृतीयाविभक्ति || 

 

1.      बालक: चमसेन अन्नं खादति

     (The boy is eating food with a spoon)

2.        अध्यापक: सुधाखण्डेन लिखति

(The teacher is writing with a piece of chalk)

3.      रक्षकभट: दण्डेन ताडयति

(The police man is beating with a stick)

4.      अहं नेत्राभ्यां पश्यामि

( I am seeing with my two eyes)

5.      बालक: कन्दुकेन क्रीडति

(The boy is playing with a ball)

6.      भवान् दन्तकूर्चेन दन्तधावनं करोतु

( You clean your teeth with a tooth brush)

7.        नरसिंह: नखै: हिरण्यकशिपं विदारयति

(Lord Narasimha tears Hiranyakashipa with  nails)

 

 Unit - 4.                सह =along with/with

 

1. रामेण सह सीता वनं गतवती

Sita went to forest along with Rama.

2. अहं मम मित्रेण सह संभाषणं करोमि

I am speaking to my friend.

3. पिता पुत्रेण सह क्रीडति

Father is playing with his son.

3.        राजा सेवकेन सह मन्दिरं प्रविशति

A king is entering into temple along with his servant.

4.        पाण्डवा: पत्न्या सह वनं गतवन्त:||

Pandavas went to the forest along with their wife.

 

Unit -5               विना = with out

 

1. रामेण विना सीता न जीवति

Sita cannot live without Rama.

2. जलेन विना जीवनं नास्ति

There is no life without water.

3.   अर्थज्ञानेन  विना   विद्या फलवती न भवति

Education without understanding is not fruitful.

     4.      चक्रै: विना वाहनं न चलति

  A vehicle does not move without wheels

5. अध्यापकेन विना पाठनं नास्ति 

There is no teaching without a teacher.

6. मुखेन विना भाषणं न प्रचलति

There is no speech without mouth.

 

SANSKRIT SLOKA;

 

 

Veda while severely criticizing the person who recites (Veda) by rote appreciates him who studies and gets by heart with the knowledge of it.

उत त्व: पश्यन्न ददर्श वाचं

उतत्व श्रुण्वन्न श्रुणॊत्यॆनां

उतॊ त्वस्मै तन्वं विसश्रे

जायेव पत्यु: उशती सुवासा:

  He, who sees not even though he is seeing; listens not even though he is listening, but to him (who studies with meaning) Saraswathi unfolds herself without any reservation as wife does towards her husband.

                       <><><><><>