సంభాషణ సంస్కృతం – 18

Spoken Sanskrit -18

 (సంభాషణ సంస్కృతం – 18)

Lesson- 18

Dr.  Ch.  Durgaprasada Rao,

Reader of Sanskrit (Retd),

3/106, Premnagar, Dayalbagh, AGRA.

Unit-I

शक्नोति-- शक्नुवन्ति

शक्नोमि— शक्नुम:

1. स: बालक: संस्कृते संभाषणं कर्तुं शक्नोति

ఆ బాలుడు సంస్కృతంలో మాట్లాడ గలడు

     That boy can (is able to) speak in Sanskrit.

2. ते वृद्धा: वेगेन धावितुं शक्नुवन्ति

ఆ వృద్ధులు వేగంగా పరుగెత్తగలరు

Those old people can (are able to) walk speedily.

   3. अहं संस्कृतं विना किमपि वक्तुं न शक्नोमि

    నేను సంస్కృతం కాకుండా  వేరేది మాట్లాడలేను .

     I can not speak any language except Sanskrit.

4. वयं भारतदेशस्य समुन्नत्यै सर्वमपि त्यक्तुं शक्नुम:  

మనం భారతీయులం దేశ హితం కోసం దేన్నైనా  త్యాగం చేయగలం. 

We are Indians and we are able to give/sacrifice every thing for the sake of our country.

Note:- Try to compose at least ten sentences by using these four words:

शक्नोति-- शक्नुवन्ति

शक्नोमि— शक्नुम:

Unit —II

अवयवानां नामानि

అవయవముల పేర్లు

शिर:= తల head ; कपोल:=చెక్కిలి   cheek ; ललाट:నుదురు fore head

भ्रू: =కనుబొమ  eye brow ; अधर:=lip ; वक्ष:= chest ; नासिका = ముక్కు   nose ; कर्ण:= చెవి  ear ; नेत्रम्= కన్ను   eye ; कनीनिका = కనుగ్రుడ్డు Eyeball ; चिबुक:=బుగ్గ   chin ; ओष्ठ:= పెదవి lip ; जिह्वा= నాలుక  tongue; पृष्ठम् =  వీపు/ నడుము   back;  वदनम् =  ముఖము face ; मुखम् = నోరు  mouth ;कन्धर: =కంఠము/ మెడ neck ; उर:= రొమ్ము  chest ; उदर:= పొట్ట abdomen/stomach ; नाभि: =  బొడ్డు navel ; नख:=గోరు nail ; अङ्गुष्ठिका =  బొటన వ్రేలు  thumb ; तर्जनी= చూపుడు వ్రేలు  index finger ; मध्यमा =  మధ్య వ్రేలు   middle finger ; अनामिका = ఉంగరం వ్రేలు    ring finger

कनिष्ठिका =  చిటికెన వ్రేలు  little finger ; हस्त: =   చేయి  hand

पाद:= కాలు /పాదము   foot ; दन्त:= పన్ను  tooth .

                                         Unit — III.

इत: पूर्वम्ఇంతకు ముందు  x इत: परम् తరువాత

Before x After

1. गोपाल: इत: पूर्वं अध्यापक: आसीत् -- इत: परम् आचार्य: भविष्यति ||

Formerly Gopal was a teacher and he will become professor in course of time. 

2. इत: पूर्वं सभा  प्राचलत्  इत: परं सांस्कृतिक कार्यक्रमा: प्रचलिष्यन्ति ||

The meeting was held till now and cultural activities will follow next.

Unit –IV

एतादृश ఇటువంటి such , such like. –तादृश అటువంటి such like, like him – कीदृश ఎటువంటి what like, what type of .

Note: - ఈ పదాలు నామవాచకాన్ని అనుసరించి మూడు లింగాలలోను కనిపిస్తాయి .

పుంలింగం –      స్త్రీలింగం –              నపుంసకలింగం 

Masculine     ---- Feminine --------------    Neuter

एतादृश:                 एतादृशी                      एतादृशम्

तादृश:                       तादृशी                        तादृशम्

कीदृश:?                   कीदृशी?                    कीदृशम्?

एतादृश: (पुरुष: )  - एतादृशी (महिला)  –  एतादृशम्( पुस्तकम्)

तादृश:   पुरुष:  -तादृशी- महिला – तादृशम्-     पुस्तकम्

कीदृश: पुरुष:?  –कीदृशी  महिला?  - कीदृशम्             पुस्तकम्)

1. एतादृश: उत्तम: पुरुष:  समाजे आदरणीय:    भवति ||

This kind of good man is always respected in the society.

2. एतादृशी उत्तमा महिला सर्वदा पूज्या भवति||

This type of pious woman is to be honored always.

3. एतादृशं उत्तमं काव्यम् अवश्यं पठनीयम् ||

This sort of good treatise is always to be studied.

Unit –IV

रिक्तम् ఖాళీగా  x पूर्णम् నిండుగా

Empty x full

1. कासारे जलं रिक्तम् अस्ति

చెరువులో నీరు లేదు

There is no water in the lake

2. समुद्रे जलं  पूर्णम् अस्ति

సముద్రంలో  నీరునిండుగా ఉంది 

There is full of water in the sea.

3. मम कोशे धनं रिक्तम् अस्ति

  నా జేబులో  ధనం లేదు

There is no money in my pocket

4. वित्तकोशे धनं पूर्णम् अस्ति

బ్యాంకు లో ధనం పుష్కలంగ ఉంది .

There is abundant of money in bank.

   

                                                        <><><>

SUBHAASHITAM:

Kalidasa always stands first

(ఎటు  చూసినా ఆయనే)

పూర్వం గొప్ప గొప్ప కవులెంతమంది ఉన్నారో తెలుసుకుందామని వ్రేళ్లతో లెక్కించడం మొదలు పెట్టారట . మనకైదు వ్రేళ్లుంటాయి.  చిటికెన వ్రేలును ( little finger) సంస్కృతంలో కనిష్ఠిక అంటాం. ఉంగరం వ్రేలును (ring finger) అనామికా అంటాం. మధ్యనున్నవ్రేలు (middle finger) మధ్యమ. చూపుడువ్రేలు (index finger) తర్జనీ. బ్రొటనవ్రేలు (thumb) అంగుష్ఠం. సరే చిటికెన వ్రేలుతో లెక్క మొదలయ్యింది. అది కాళిదాసు కైవశం చేసుకున్నాడు. ఇక ఆయనతో సమానులెవరా అని చూస్తే ఎవరూ కనబడలేదట . అందుచేత ఆ తరువాత వ్రేలుకు అనామిక (పేరు లేనిది) అనే పేరు సార్థకం అయ్యిందట.

पुरा कवीनां गणनाप्रसङ्गे

कनिष्ठिकाधिष्ठितकालिदासा ||

अद्यापि तत्तुल्यकवेरभावात्

अनामिका सार्थवती बभूव||

 పురా కవీనాం గణనాప్రసంగే

కనిష్ఠికాధిష్ఠితకాళిదాసా

అద్యాపితత్తుల్య కవేరభావా

దనామికా సార్థవతీ బభూవ

ఎంత అద్భుతంగా ఉంది ఈ కల్పన!.

కాని కొంతమందికి లెక్కపెట్టేటప్పుడు చిటికెన వ్రేలునుంచి కాక బ్రొటనవ్రేలు నుంచి లెక్కపెట్టే అలవాటుంటుంది . మరి వాళ్ల సంగతేమిటి? వాళ్లకి కూడ సౌకర్యంగా ఉండడం కోసం మరో అద్భుతమైన శ్లోకం వ్రాశారు ఆంధ్రదేశీయులు, ప్రముఖ కవి,పండితులు కీ||శే|| శ్రీమాన్ అత్తిలి గోపాలకృష్ణమాచార్యులుగారు. అది కూడ ఎంత రమణీయంగ ఉందో చూడండి.

पुरा कवीनां गणनाप्रसङ्गे

त्वङ्गुष्ठिकाधिष्ठितकालिदासा ||

तत्तौल्यमुद्भावयितृन्प्रतर्ज्याs

भूत्तर्जनी सार्थकनामधेया ||

పురా కవీనాం గణనాప్రసంగే

త్వంగుష్ఠికాధిష్ఠితకాళిదాసా

తత్తౌల్యముధ్బావయితృన్ ప్రతర్జ్యాS

భూత్తర్జనీ సార్థకనామధేయా

పూర్వం కవుల పేర్లు లెక్కపెట్టడం మొదలెట్టారట. బ్రొటనవ్రేలితో లెక్క మొదలయ్యింది. బ్రొటనవ్రేలు కాళిదాసుకు దక్కిందట. ఇక 'అతనితో నేను సమానం' అని ఎవరైన భావిస్తే వారిని భయపెట్టి చూపుడు వ్రేలు 'తర్జనీ' అని పేరు తెచ్చుకుందట. తర్జయతి అనయా ఇతి తర్జనీ (భయపెట్టేది కాబట్టి తర్జనీ). మనం ఎవరినైన భయపెట్టేటప్పుడు చూపుడు వ్రేలితోనే భయపెడతాం కదా! కాబట్టి ఎటు చూసినా ఎలా చూసినా కాళిదాసే గొప్పవాడు. కాళిదాసా మజాకా!